پیوند سلول های بنیادی خونساز

پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز راهکار درمانی موثری برای بسیاری از بدخیمی‏‌های هماتولوژیک (خونی) و غیر هماتولوژیک (غیر خونی) محسوب می‏ شود. بدخیمی ‏های خونی از عمده بیماری ‏هایی هستند که توسط پیوند سلول ‏های بنیادی خونساز قابل درمان هستند. منابع متفاوتی برای تامین سلول‏ های بنیادی جهت پیوند وجود دارند؛ که در این میان می‏توان به مغز استخوان، خون محیطی و خون بند ناف اشاره کرد.

در مرحله اول پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز، سلول‏های بدخیم (سرطانی) با کمک شیمی‏ درمانی از بدن بیمار حذف و پاکسازی می‏گردند. به عبارت دیگر، شیمی ‏درمانی مغزاستخوان ناکارآمد و بدخیم را در بدن بیمار از بین می‏ برد.

زمانی‏ که سلول‏ های بنیادی به بیمار (گیرنده پیوند) پیوند می‏شوند در مغز استخوان وی جایگزین می‏ شوند و شروع به تولید انواع سلول‏ های خونی سالم و جدید می‏کنند. مغز استخوان، که بافت اسفنجی موجود در برخی از استخوان‏ ها است، محل استقرار سلول‏ های بنیادی خونساز می ‏باشد که انواع مختلف سلول ‏های خونی را تولید می ‏نمایند.

 

فرایند پیوند سلول ‏های بنیادی خونساز

مرحله اول:  سلول گیری

همانطور که گفته شد پیوند سلول های بنیادی خونساز به دو روش آلوژنیک (از یک فرد اهدا کننده) و یا اتولوگ (خود بیمار) بسته به شرایط بیمار انجام می شود. در پیوندهای آلوژن، فرد اهدا کننده ی سلول های بنیادی خونساز برای چند روز متوالی داروی GCSF دریافت می کند تا سلول های بنیادی از مغز استخوان به جریان خون وی هدایت شوند .

سپس اهداکننده به دستگاه آفرزیس متصل می شود تا سلول های بنیادی از خون او جدا شوند. این سلول ها در داخل کیسه ی مخصوص جمع آوری می شوند و در نهایت به بیمار پیوند خواهند شد.

 

تاکنون مطالعات علمی شواهدی مبنی بر خطرناک بودن فرایند اهدا سلول های بنیادی خونساز برای فرد اهداکننده نشان نداده اند.
در پیوندهای اتولوگ سلول های بنیادی خونساز از خود بیمار یا به عبارت دیگر فرد دریافت کننده ی پیوند تهیه می شود؛ اما پیش از سلول گیری اطمینان حاصل می شود که مغز استخوان بیمار سالم است.

سپس بیمار GCSF دریافت می کند، تحت فرایند آفرزیس قرار می گیرد و سلول های بنیادی خونساز از خون وی جدا می شود و طی فرایند پیوند دوباره به او بازگردانده می شود.

مرحله دوم: پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز

رژیم مهیاسازی (Conditioning Regimen): قبل از تزریق سلول ‏های بنیادی خونساز به بیمار، به منظور آماده کردن بدن برای پذیرش پیوند، بسته به نوع بیماری و شرایط موجود، بیمار تحت رژیم درمانی خاص به نام رژیم مهیاسازی قرار می‏گیرد تا بدن وی برای پذیرش پیوند آماده گردد. این دوره ممکن است بین ۱ تا ۴ روز به طول بیانجامد.

تزریق سلول ‏های بنیادی خونساز (پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز): تزریق سلول ‏های بنیادی خونساز معمولاً ١۲ – ١۴ ساعت بعد از آخرین روز رژیم مهیا‌سازی از طریق کاتتر انجام می‏ شود.

بر اساس تعداد کیسه ‏های سلول ‏های بنیادی، تزریق ۳ – ۶ ساعت طول می‏ کشد. یک پرستار تزریق سلول‏ های بنیادی، بررسی علایم حیاتی و معاینات فیزیکی را در زمان تزریق انجام می‏ دهد.

مرحله سوم، نوترپنی:

نوتروپنی: معمولاً ۵-۷  روز پس از پایان رژیم مهیا‌ سازی و انجام پیوند، گلبول‏ های سفید به ویژه نوتروفیل‏‌ها کاهش می‏ یابند و به پایین‏ ترین حد خود بین ١٠٠ – ٠ می‏رسد که به این مرحله نوتروپنی گفته می‏شود.
در این مرحله سیستم ایمنی بیمار بسیار ضعیف است و حتی میکروب ‏های نرمال بدن نیز می‏توانند برای او بیماری‏ زا باشند. بنابراین در این مرحله رعایت اصول بهداشت فردی از اهمیت حیاتی برخوردار است.
در این مرحله، بیمار ممکن است بدحال و ضعیف باشد و احساس ضعف، خستگی، تهوع، استفراغ و اسهال داشته باشد. زخم ‏های دهانی (موکوزیت)، تب و بروز کم ‏خونی از دیگر علائمی است که در بیمار دریافت کننده پیوند دیده می‏شود.

About The Bone Marrow Transplant Sector

مرحله چهارم، پیوندپذیری (Engraftment):

۱۱ تا۲۰ روز بعد از تزریق، سلول‏ های بنیادی خونساز معمولا در آشیانه خود در مغزاستخوان قرار می ‏گیرند و شروع به تکثیر، تمایز و تولید سلول ‏های خونی جدید می‏کنند.
در این مرحله میتوان گفت که پیوند (Engraftment) با موفقیت رخ داده است. تا زمانی که پیوندپذیری به طور کامل انجام شود ممکن است بیمار به تزریق دوره‌ای گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها نیاز داشته باشد.

بعد از پیوندپذیری، زمانی که تعداد گلبول ‏های سفید به بالای ۱۰۰۰ و پلاکت‏ ها به بیش از ۲۰۰۰۰ برسد، بیمار کم کم آماده ترخیص خواهد بود.
لازم به ذکر است که طی هفته‌های پس از پیوند و طی مدت بستری در بخش پیوند مغزاستخوان، به منظور پایش وضعیت بیمار، آزمایش‌های خون و سایر آزمایش‌ها به صورت منظم انجام می‏ شود.
بیمار ممکن است برای عوارضی مانند تهوع و اسهال به دارو نیاز باشد. بیمار پیوند شده تحت بهترین مراقبت های پزشکی خواهد بود و در صورت بروز عوارضی مانند عفونت،  یا  GVHD
لازم به ذکر است در روزها و هفته‌های پس از پیوند و طی مدت بستری در بخش پیوند سلول های بنیادی خونساز، برای نظارت بر وضعیت بیمار به صورت منظم آزمایش‌های خون و سایر آزمایش‌ها انجام می شود.
بیمار ممکن است برای مدیریت عوارضی مانند تهوع و اسهال به دارو نیاز باشد. بیمار پیوند شده تحت مراقبت­ های پزشکی دقیق خواهد بود و در صورت بروز عوارضی مانند عفونت، GVHD  یا سایر عوارض تحت مراقبت و  درمان قرار می گیرد.

مرحله چهارم: ترخیص

پس از تأیید پیوندپذیری ماندگار و وضعیت سلامت جسمانی مناسب توسط کمیته پیوند، بیمار آماده ی ترخیص می‏ شود. پیش از ترخیص، کاتتر توسط جراح خارج می‏ شود و آموزش ‏های لازم در مورد نحوه مصرف داروهای خوراکی و رعایت اصول بهداشتی و شرایط ایزوله توسط پرستار به بیمار آموزش داده می‏ شود.


در ضمن، این آموزش‏ های ترخیص
به شکل جامع و کامل در قالب کتابچه راهنمای ترخیص نیز در اختیار بیمار و خانواده او قرار خواهد گرفت.


توصیه
می‏شود بیماران و خانواده ‏هایشان این کتابچه را با دقت مطالعه نمایند. بسته به نوع پیوند و خطر احتمالی بروز عوارض، توصیه می‏ شوند بیمار به منظور پایش دقیق چندین هفته تا ماه در نزدیکی بیمارستان اقامت داشته باشد.

مرحله پنجم: پیگیری بیماران (Follow-up)

پیگیری روند درمان در درمانگاه پیوند مغزاستخوان: پس از ترخیص، بیماران به طور مداوم با مراجعه ی منظم به درمانگاه پیوند تحت نظر پزشکان تیم پیوند خواهند بود. در تمامی مراحل فوق، همکاری بیمار بعنوان عضو اصلی تیم پیوند با کادر درمانی لازم و ضروری است.


رعایت اصول بهداشتی در زمان بستری و داشتن تغذیه مناسب از مهترین اصولی است که یک بیماران با رعایت آن به کادر درمان کمک خواهد کرد.
بیمار ممکن است ماه ها تا سال ها پس از پیوند در معرض خطر بروز عفونت و یا سایر عوارض باشد؛  بنابراین بیمار باید تا پایان عمر به طور منظم تحت نظارت پزشک معالج خود باشد تا پزشک بتواند عوارض دیررس احتمالی را بررسی و از بروز آنها جلوگیری نمایند.

داروها

در صورت آلوژنیک بودن پیوند سلول‌های بنیادی، از داروهایی برای پیشگیری از بیماری پیوند در مقابل میزبان (GVHD) و کاهش واکنش سیستم ایمنی استفاده می‏شود.
این داروها، که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی نامیده
میشوند، بیمار را تاحدودی مستعد عفونت میکنند. پس از پیوند، زمان لازم است تا سیستم ایمنی بیمار بهبود یابد؛ بنابراین در این مدت بیمار ممکن است داروهایی برای جلوگیری از عفونت دریافت نماید.

رژیم غذایی و سایر عوامل سبک زندگی

پس از پیوند مغز استخوان، بسته به نوع پیوند، طیف گسترده‏ای از مواد غذایی و خوراکی ها تا مدتی ممنوع خواهد بود. متخصص تغذیه بخش پیوند مغزاستخوان، توضیحات لازم در مورد تغذیه بعد از پیوند را به بیماران می‏ دهد.

بیمار باید، برای سالم ماندن و جلوگیری از افزایش وزن، رژیم غذایی خود را تنظیم نماید. برای جلوگیری از عفونت خوردنغذاها مثل میوه‏ ها و سبزیجات خام، لبنیات غیر پاستوریزه، عسل، خرما، عرقیجات، غذا و شیرینی های تجاری و ترکیبات حاوی قهوه و کاکائو بدلیل تداخل دارویی ممنوع است.

پس از پیوند، فعالیت بدنی منظم به بیمار کمک می‏کند وزن خود را کنترل کند، استخوان‏ های خود را تقویت کند، استقامت خود را افزایش دهد، عضلات خود را تقویت کند و قلب خود را سالم نگه دارد. پس از بهبودی کامل، بیمار می‏تواند به تدریج فعالیت بدنی خود را افزایش دهد.

 پس از پیوند، ممانعت  از کشیدن سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر برای بهبود روند بازسازی سلول‏ های خونی و جلوگیری از عود بیماری حیاتی است. استفاده از کرم ضد آفتاب برای محافظت از پوست به ‏ویژه در بیمارانی که پیوند آلوژنیک دریافت کرده اند الزامی است.

کاربردهای پیوند مغز استخوان:

در حال حاضر پیوند سلول های بنیادی خونساز بخشی از روند درمان بیماری های خونی است؛ ازجمله:

آنمی آپلاستیک (Aplastic Anemia (AA)) کم‌خونی آپلاستیک آدرنولوکودیستروفی مالتیپل میلوما (Multiple Myeloma (MM)) لنفوم های هوچکین و غیرهوچکین (Hodgkin Lymphoma (HD),Non-Hodgkin’s Lymphoma (NHL))

خطرات

پیوند سلول های بنیادی خونساز همچون سایر روش‏های درمانی ممکن است با خطراتی همراه باشد. خطرات و عوارض این روش درمانی به عوامل زیادی بستگی دارد.

نوع بیماری، نوع پیوند، سن بیمار، وضعیت سلامت جسمانی بیمار و وجود دهنده مناسب (در پیوندهای آلوژن) در بروز خطرات احتمالی پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز موثرند.

 برخی از افراد کمترین مشکل را تجربه می‏کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است عوارض جدی داشته باشند که به درمان یا بستری نیاز دارند. گاهی اوقات این عوارض تهدیدکننده زندگی هستند.

 

شکست سلول های بنیادی (پیوند) آسیب اندام عفونت ها آب مروارید بیماری پیوند در مقابل میزبان (عارضه پیوند آلوژنیک)

تیم پزشکی پیوند مغزاستخوان بر اساس تجربیات بالینی و با در نظر گرفتن خطرات و فواید این روش درمانی، پیوند رابه بیمار توصیه میکنند؛ اما در نهایت، بیمار (گیرنده ی پیوند) و خانواده او به صورت آگاهانه تصمیم نهایی را می‏ گیرند.

یکی از جدی‏ترین عوارض پیوند سلول‏ های بنیادی خونساز، بیماری پیوند علیه میزبان (GVHD) است. در صورتی که سلول‏ های بنیادی خونساز از یک اهداکننده (پیوند آلوژنیک) دریافت شود، بیمار ممکن است در خطر ابتلا به GVHD باشد.

GVHD زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سیستم ایمنی موجود در سلول ‏های پیوند شده، بافت‌ها و اندام‌های بیمار را به عنوان بیگانه شناسایی و به آنها حمله کند.

البته سلول‏‏های ایمنی موجود در سلول‏های اهداشده میتوانند با سلول‏ های سرطانی نیز مبارزه کنند و در واکنش پیوند علیه لوسمی (GVL) نیز نقش داشته باشند.

GVHD ممکن است در هر زمانی پس از پیوند اتفاق بیفتد. بسیاری از افرادی که پیوند آلوژنیک انجام می‏دهند در مقطعی از زمان به GVHD مبتلا می‏شوند. GVHD ممکن است به دو صورت حاد و مزمن بروز یابد.

GVHDحاد معمولاً در ماه ‏های اول پس از پیونداتفاق میافتد و عمدتا پوست، دستگاه گوارش یا کبد را تحت تأثیر قرار می‏دهد. GVHD مزمن معمولاً دیرتر ایجاد می‏شود و می‏ تواند بسیاری از اندام‏ ها را تحت تأثیر قرار دهد.

مطالعات مرکز پیوند مغز استخوان و مقالات

چرا بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان آیت الله طالقانی؟

بخش پیوند مغز استخوان بیمارستان طالقانی تحت نظر دکتر عباس حاجی فتحعلی است که با تیم مجرب پزشکی و پژوهشگران همواره در صدد کمک به بیماران می باشند. تیم پیوند دارای تجربه بیش از ده سال می باشند که با داشتن تخصص در زمینه های متفاوت بالاخص سلول های بنیادی خونساز، هماتولوژی ، ایمونولوژی، آنکولوژی و …  و همچنین تعامل با بیماران، بهترین خدمات را به افرادی که نیاز به این نوع درمان دارند را ارائه می دهند. در ویدیو ذیل میتوانید ویدیو رضایت بیمار را مشاهده فرمایید.

رضایت بیمار

“بر روی دکمه ویدیو کلیک کنید”

اعضای بخش پیوند مغز استخوان

دکتر عباس خاحی فتحعلی

دکتر عباس حاجی فتحعلی
ریاست بخش پیوند مغز استخوان، سلول درمانی و مرکز تحقیقات سلول های بنیادی خونساز

دکتر مهشید مهدی زاده
فوق متخصص بیماری های خون و سرطان بزرگسالان

دکتر سایه پرخیده

دکتر سایه پرخیده
فوق متخصص بیماری های خون و سرطان بزرگسالان

Dr. Elham Roshandel, Ph.D. in hematology and technical manager of transplant laboratory

دکتر الهام روشندل
معاونت مرکز و دکترای هماتولوژی

دکتر سحر پرخیده

دکتر سحر پرخیده
فوق متخصص بیماری های خون و سرطان بزرگسالان

دکتر ماریا توکلی
پزشک داروساز بخش پیوند

دکتر هدی السادات زاهدی
دکتری تغذیه بخش پیوند

زینب السادات کابلی
سرپرستار

نسرین علینژاد مقدم
پرستار

ترانه احسانی
روانشناس

مائده خرسندی
پرستار

مریم خواجه دهی
پرستار

مریم عباسی
پرستار

فریده رحیمیان
پرستار

پریسا انوری
پرستار

فاطمه سهرابی
پرستار

سکینه خالدی
پرستار

صهیب کرمی
پرستار

ابراهیم قیطولی
پرستار

آزاده آقا بابایی

آزاده آقا بابایی
پرستار

آمار بیماران بخش

تعداد بیماران ۱۴۰۲:      ۲۱۴

تعداد بیماران ۱۴۰۰-۱۴۰۱:  ۴۲۵

پروژه های انجام شده:   ۶۵۴۲۳

پروژه های بین المللی:    ۵  

گالری تصاویر